مقدمه : صنعت پتروشیمی یکی از ارکان اصلی و مهم صنعت نفت در زنجیره تولید و موتور محرک توسعه اقتصادی ، سیاسی و اجتماعی کشور به حساب می‌آید و نقش بسیاری در تولید ناخالص ملی دارد :
مراحل تحول صنعت پتروشیمی در ایران:
روند گسترش و تحول صنعت پتروشیمی در ایران شش مرحله مشخص را در بر می گیرد:
- پیدایش ( 1342)
- گسترش اولیه (1343 تا 1357)
- رکود (1357تا 1367)
- تجدید حیات و بازسازی آن (1368 تا 1378)
- جهش ، تثبیت و گسترش (1379 تا 1387)
- خصوصی سازی و تبدیل کردن به سازمان حاکمیتی و نظارتی (1388 – تاکنون)
- مرحله پیدایش در سال 1342 با بهره برداری از واحد تولید کود شیمیایی مجتمع پتروشیمی شیراز شروع شد و در سال بعد نیز شرکت ملی صنایع پتروشیمی تأسیس شد.
- در مرحله توسعه اولیه و تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ، گسترش این صنعت به اجرا در آمد.
- از عمده اهداف این دوره ، تأمین احتیاج داخلی کشور به کود شیمیایی و بعضی مواد پایه شیمیایی جدید نظیر دوده ، گوگرد ، گاز مایع ، سود سوز آور ، کربنات و بی کربنات سدیم ، پی وی سی و مواد نرم کننده پلاستیک بود.
- احداث مجتمع های پتروشیمی رازی (شاهپور سابق) ، آبادان ، پازارگاد ، کربن اهواز ، خارگ ، فارابی (ایران نیپون سابق) ، و طرح های گسترش پتروشیمی شیراز و انجام قسمت عمده ای از احداث پتروشیمی بندر امام ایران ژاپن سابق) حاصل تلاش های این دوره بوده است .
مرحله رکود :
- از سال 1357 شروع می شود و سال های دفاع مقدس تا اواسط سال 1367 را دربر می گیرد که در پی مشکلات ناشی از جنگ تحمیلی ، همزمان با فعالیت های تولیدی شرکت نیز به حداقل رسید و عملیات احداث بزرگ ترین مجتمع پتروشیمیایی کشور یعنی پتروشیمی بندر امام متوقف ماند.
- تنها فعالیت عمده در این دوره تکمیل کردن طرح توسعه و گسترش صنعت پتروشیمی شیراز بود.
- مرحله تجدید حیات و بازسازی با اجرای نخستین برنامه توسعه جمهوری اسلامی درسال های 1368 تا 1373 شروع شد و بازسازی مجتمع های آسیب دیده در جنگ تحمیلی با جدیت پیگیری شد و کم کم ، مجتمع های آسیب دیده به بهره برداری رسید.در عین حال بهره برداری شماری از طرح های اساسی شرکت شامل مجتمع های پتروشیمی اصفهان، پتروشیمی اراک و تکمیل مجتمع بندرامام شروع شد.
- متعاقب آن در برنامه پنجساله دوم توسعه در سال های 1374 تا 1378 با بهره برداری از طرح های باقیمانده از برنامه پنجساله اول ، تولید سالانه محصولات پتروشیمیایی از 4/2 به 11 میلیون تن در سال رسید.
مرحله جهش :
- تثبیت و گسترش از سال 1379 شروع شد.
- در این دوره ، بر پایه تجربیات به دست آمده از اجرای برنامه های اول و دوم ، با اجرای برنامه پنجساله سوم و چهارم ، احداث طرح های زیادی آغاز شد و از آن میان مجتمع های پتروشیمی تبریز ، ارومیه ، خراسان ، بوعلی سینا ، خوزستان ، بیستون ، فن آوران ، امیر کبیر ، شهید تندگویان ، مارون ، پارس ، زاگرس ، آریا ساسول ، نوری ، پردیس ، جم ، کرمانشاه ، لاله ،کارون و مهر به تولید رسید.
- به غیر از آن ، فعالیت هایی چون استفاده کردن بهینه از ظرفیت های موجود ، گسترش صادرات ، ارتقاء جایگاه صنعت پتروشیمی در صادرات غیر نفتی و گسترش فعالیت های خصوصی سازی مورد توجه بود .
- مقدمات مرحله خصوصی سازی و تبدیل شرکت ملی صنایع پتروشیمی به سازمان حاکمیتی و نظارتی در واقع از سال 1386 و با ابلاغ سیاست های اجرایی اصل 44 قانون اساسی شروع شد و تعدادی از شرکت ها و مجتمع ها به صورت جداگانه به قسمت خصوصی واگذار شد ، ولی با تشکیل شرکت هلدینگ پتروشیمی شامل باقی مانده مجتمع ها و شرکت های واگذار نشده ، برای واگذار کردن یکجا به قسمت خصوصی و تداوم فعالیت شرکت ملی صنایع پتروشیمی در قالب سازمان حاکمیتی و نظارتی در سال 1388 تصویب شد.
- مشاهده بیشتر » تاریخچه صنعت پتروشیمی ، بخش اول
برنامه 7 ساله عمرانی اول کشور :
- پیش از آغاز جنگ جهانی دوم ، دو اقدام ناکام در مورد تهیه برنامه برای کشور صورت می گیرد .
- یکی در سال 1316 است که هیئت وزیران تاسیس «شورای اقتصادی» را تصویب کرد .
- ماموریت این شورا طراحی نقشه ای اقتصادی و ارائه طریق در اجرای آنها بود .
- اقدام دوم در سال 1318 است که دوباره ناکام می ماند .
- در هر دو این اقدام ها پای ابوالحسن ابتهاج در بین است که بعدها در دهه 1330 رئیس سازمان برنامه می شود.
- در دوران جنگ جهانی دوم ، طبعاً فکر برنامه و برنامه ریزی در آشفتگی اوضاع فراموش می شود ؛ گر چه «میسیون مالی امریکایی » در سال 1323 « طرح برنامه » ای را تهیه می کند که بدون نتیجه می ماند .
- در 11 فروردین 1325 در دولت قوام السلطنه « شورای عالی اقتصادی » بر پا می شود تا « مطالعات کافی نموده و نقشه های اساسی طرح و پیشنهاد نماید » .
- نخستین برنامه 7 ساله عمرانی کشور که در شهریور ، 1327 در کمیسیون برنامه مجلس تدوین شده بود در 26 بهمن ماه 1327 به تصویب مجلس رسید .
- نخستین بار بود که در طول تاریخ و بعد از جنگ جهانی دوم و اشغال کشور و سالهای آشفتگی ، برنامه منسجمی برای «افزایش تولید و تکثیر صادرات و تهیه مایحتاج مردم در داخله کشور و ترقی کشاورزی و صنایع و اکتشاف و بهره برداری معادن و ثروتهای زیرزمینی به خصوص نفت و اصلاح و تکمیل وسائل ارتباط و اصلاح امور بهداشت عمومی ، انجام دادن هر نوع عملیاتی برای عمران کشور و بالا بردن سطح معلومات و زندگی افراد و بهبود معیشت عمومی و تنزل دادن هزینه زندگانی» به تصویب می رسید .
- در فصل اول ماده 2 این قانون برای «ماشین آلات کشاورزی و کودهای شیمیایی 300 میلیون ریال» اختصاص داده شده بود .
- این نخستین برنامه ریزی و همچنین اولین اختصاص پول در یک برنامه مدون برای تولید کود شیمیایی در ایران است .
- در فصل سوم همین ماده 2 برای "تاسیس صنایع شیمیایی 250 میلیون ریال" اختصاص داده شده بود .
- این قانون در واقع قانون تاسیس «سازمان برنامه» هم هست . در ماده 8 قانون آمده است : «نظارت و مراقبت در اجرای برنامه بوسیله سازمان مخصوصی که به اسم سازمان برنامه درست می شود انجام خواهد شد» و بعد از آن در مواد بعدی هم وظایف و ساختار «سازمان برنامه» معین می شود .
- در سال 1328 مدیر عامل سازمان برنامه ، دکتر حسن مشرف نفیسی گزارشی از پیشرفت کردن برنامه 7 ساله ارائه می دهد .
- در این گزارش در مورد برنامه تولید کود شیمیایی و صنایع شیمیایی دیگر آمده است : « به منظور تهیه کودهای شیمیایی و دیگر مواد شیمیایی مورد نیاز از قبیل سود کستیک و کربنات دو سود ... مطالعات لازم شروع گشته و ادامه دارد ...»
- این مطالعات همچنان ادامه پیدا می کند و به جایی نمی رسد.
- واقعیت آن است که در بیشتر رشته های فعالیت نخستین برنامه 7 ساله کشور ، مطالعات شروع شد و چند طرح هم شروع شد ولی با بحران نفت در سال 1329 بیشتر کارهای برنامه نیمه تمام ماند.
- ابوالحسن ابتهاج دلیل مهم شکست برنامه هفت ساله اول راچنین می شمارد : « اعتبار تخصیص داده شده از محل درآمد نفت در اختیار سازمان برنامه قرار نگرفت ؛ دریافت وام از بانک جهانی صورت نگرفت ؛ در مدت 7 سال دوره برنامه، مدیر عامل سازمان برنامه - که می بایستی حداقل برای سه سال در مقام خود بماند - 10 بار تغییر پیدا کرد ! »
نتیجه گیری : در این مقاله به ادامه بخش قبلی تاریخچه صنعت پتروشیمی پرداخته ایم .
با سپاس از مطالعه شما عزیزان
اشتراک
گزارش
نظرات من